فرش خشتی چیست؟

معرفی فرش طرح خشتی

همین‌طور که از اسم فرش‌های خشتی مشخص است، این مدل فرش با ایده گرفتن از خشت‌های گلی قدیمی طراحی و بافته شده است. 
فرش طرح خشتی از کنار هم قرارگرفتن مربع‌هایی منظم در مجاورت یکدیگر شکل می‌گیرد که درون هر یک این مربع‌ها یک طرح مجزا طراحی و بافته شده. این طرح به دلیل ویژگی‌های هندسی و الگوهای تکرارشونده در سراسر فرش، شباهت زیادی به خشت‌های به‌کاررفته در معماری اسلامی دارد که نام خشتی نیز از همین ویژگی گرفته شده است.
از آن جایی که هر یک از این خشت‌ها با نگاره درونش، یک قاب زیبا و مجزا از خشت کاری را تشکیل می‌دهند، به این طرح فرش طرح قابی نیز گفته می‌شود.
تاریخچه و سیر تکاملی
طرح خشتی در فرش ایرانی ریشه در الگوهای کهن ایرانی دارد که حتی به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد. به‌مرورزمان و با تأثیرپذیری از دوره‌های مختلف تاریخی و سبک‌های هنری، این طرح تکامل‌یافته و به شکل امروزی خود رسیده است. به‌خصوص در دوران صفویه که دوران شکوفایی هنر فرش‌بافی ایران بود، طرح‌ها و نقوش متنوعی به وجود آمد که از آن دوران باقی‌مانده است. 

برخی از اصلی‌ترین ویژگی‌های فرش خشتی

در این قسمت به پنج مورد از اصلی‌ترین ویژگی های فرش خشتی می‌پردازیم که در سایر طرح و نقشه‌های فرشبافی کمتر به چشم می‌خورند. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

دارای الگوی تکرارشونده
فرش خشتی از الگوهای هندسی تکرارشونده تشکیل می‌شود که ممکن است این الگو منظم یا نامنظم باشد. این الگوهای تکراری ممکن است در سراسر فرش وجود داشته باشند یا تنها در قسمت‌هایی خاص از فرش دیده شوند. وجود این الگوهای تکرارشونده می‌تواند ریتم بصری زیبایی در فرش ایجاد کند و بر جنبه زیبایی فرش تأثیر زیادی بگذارد.

هماهنگی موضوعی در بین قاب‌های فرش خشتی
گفتیم که نگاره‌های موجود در هر قاب با سایر قاب‌ها متفاوت است؛ اما یک هماهنگی موضوعی بین تمام قاب‌های موجود در یک فرش وجود دارد. از جمله نگاره‌های اصلی که در بافت فرش‌های خشتی ایرانی استفاده می‌شوند عبارت‌اند از: نقش‌های افشان، گلدانی، درختی، بته‌جقه، گل، پرنده، حیوانات، اسلیمی و...

تنوع رنگی بالا
اگرچه فرش‌های خشتی ممکن است با یک‌رنگ غالب نیز بافته شوند، اما معمولاً از ترکیب رنگ‌های سرد و گرم در طراحی و بافت این نوع فرش استفاده می‌شود. فرش‌های خشتی معمولاً تنوع طرح و رنگ بالایی دارند و زمینه‌های خلوت و بدون نقشه در این فرش‌ها کم است.

مناسب فضاهای بزرگ
از آن جایی که فرش خشتی جزو فرش‌های پرنقشه و با جزئیات بالا شناخته می‌شود بهتر است در فضاهای بزرگ مانند پذیرایی، اتاق‌های نشیمن یا اتاق‌خواب با متراژ بالا استفاده شود. هر چند فرش خشتی در سایزها و اندازه‌های کوچک مثل قالیچه یا کناره نیز تولید می‌شود.

منطبق با دکوراسیون مدرن و کلاسیک
ازآنجایی‌که فرش خشتی ظاهری منظم و هندسی دارد به‌راحتی با دکورهای مدرن و مینیمالیستی ست می‌شود و از سوی دیگر به دلیل پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی فرش‌های خشتی، در فضاهای کلاسیک و سنتی نیز می‌توان از این مدل فرش استفاده کرد.

طرح‌های پرطرفدار فرش خشتی

فرش خشتی نقش‌های اصیل و متنوع زیادی دارد که به برسی برخی از نقوش پرطرفدار آن می‌پردازیم.
طرح باغ ارم:
از جمله طرح‌های خشتی پرطرفدار و پرفروش، طرح باغ ارم است. این نوع فرش، حاشیه ندارد و در خشت‌های آن گلدان‌های زیبا با گل‌های متنوع به کار می‌رود.
طرح کژال:
نوع دیگری از نقشه‌های فرش خشتی، طرح کژال است. از ویژگی‌های این طرح، شلوغ بودن و پرنقش و نگار بودن است به طوری که تمامی بخش‌ها توسط خشت‌ها و قاب‌ها پر شده‌‌اند. در مرکز فرش نیز ترنج قرار می‌گیرد. درون هر خشت یا قاب، دسته‌هایی از گل‌های کوچک و زیبا قرار می‌گیرد که  یک باغ پر از گل را تداعی می‌کند. به دلیل تراکم زیاد نقوش در این طرح فرش ، بهتر است آن را در محیط‌های خلوت‌ و بزرگ استفاده کرد.
طرح پیچک:
طرح پیچک نیز نوع دیگری از طرح خشتی است که در اطراف قاب‌های آن، نقش‌ افشان با رنگ‌بندی متوع و به کار می‌رود.
 طرح شکارگاه:
یکی دیگر از طرح‌های شلوغ خشتی، طرح شکارگاه است. تفاوت این مدل با طرح کژال در این است که در مرکز این طرح نقش ترنج وجود ندارد. این مدل برای سبک‌های کلاسیک مناسب‌تر است.
طرح باغ همایون:
در مرکز این فرش ترنج قرار میگیرد و خشت‌های اطراف آن، طرح گلدان‌هایی با ظاهر یکسان است.

تفاوت فرش طرح خشتی ماشینی و دستباف

همان‌طور که گفته شد طرح خشتی محبوبیت  و طرفداران زیادی در میان ایرانیان دارد. این فرش‌ها هم به صورت دستباف و هم به صورت ماشینی بافته می‌شوند و مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله مهم‌ترین تفاوت‌های فرش طرح خشتی ماشینی و دستبافت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•    طرح‌ و نقشه‌‌ی فرش‌های دستبافت در مقایسه با فرش‌های ماشینی تنوع کمتری دارند .
•    تراکم نقش و نگاره‌ی فرش دستباف در مقایسه با نمونه‌های ماشینی کمتر است.
•    زیبایی نقش و نگار در فرش‌های ماشینی به دلیل تنوع  و جزئیات بیشتر و دقیق‌تر، نسبت به فرش دستباف بیشتر است.
اما فرش‌های دستبافت طرح خشتی که از ابریشم بافته شده‌اند و با تراکم بالایی تولید می‌شوند از زیبایی و جذابیت فوق‌العاده‌ای برخوردارند که قابل قیاس با فرش‌های ماشینی نیستند.
•    فرش دستباف قیمت بسیار بیشتری نسبت به فرش‌های ماشینی دارند.
•    فرش‌های ماشینی می‌توانند از انواع الیاف و مواد مختلفی تولید شوند در حالی که فرش‌های دستبافت با الیاف محدودی ساخته خواهند شد.
امروزه می‌توان گفت که فرش‌های ماشینی به سبب پیشرفت تکنولوژی‌ و وجود دستگاه‌های پیشرفته ، از نظر کیفیت، تنوع و زیبایی هم‌تراز با فرش‌های دستباف قرار گرفته و چیزی از آن‌ها کم ندارد.
 

سخن پایانی

فرش خشتی یا قابی، یکی از انواع فرش ایرانی است که با طراحی زیبا و متنوعی که دارد می‌تواند هم به فضاهای مدرن و هم به فضاهای سنتی جلوه‌ای جذاب ببخشد. فرش خشتی نه‌تنها یک کالای دکوراتیو برای دیزاین و زیبایی منزل است؛ بلکه بیانگر غنای فرهنگی و هنری فرش‌بافی ایرانی است.طرح فرش خشتی، علاوه بر زیبایی، نمادی از هنر اصیل ایرانی در زمینه‌ی فرش‌بافی است.